Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Тӳре. Тӳре-шара. Тӳре-шара килсе капланчӗ…
Тӳре вӑл судьяна пӗлтерет, тетпӗр хӑш чухне.
Унӑн чӑн пӗлтерӗшӗ ҫапла: Ылтӑн Орда вӑхӑтӗнчи ку сӑмах Чингизида, урӑхла каласан, Чингиз-хан йӑхӗнчен тухнӑ ҫын тенине пӗлтернӗ.
Ылтӑн Орда вӑхӑтӗнчен паянхи куна ҫити пурӑнса сӑмах хӑйӗн авалхи пӗлтерӗшне ҫухатнӑ. Анчах ҫеҫенхирсенче пурӑнакан чылай халӑх чӗлхинче тӳре (тюра) халь те авалхи пӗлтерӗшне упрать. Казахстанра пурӑнакан вырӑс писателӗ Алексей Брагин хӑйӗн «Деды и прадеды» повеҫӗнче ӑна ҫав авалхи пӗлтерӗшӗпех анлӑн усӑ курать.
Хушса калани. Ку сӑмаха тӗрӗслемесен те юрӗччӗ те, анчах ҫавах хамӑр та кӑшт тишкерсе тухар-ха.
Чӑн та, тӳре «судья»-на пӗлтерет. «Тӳре-шара» — пӗтӗм чиновниксене палӑртмалли мӑшӑр сӑмах.
Мӑсӑльмансен Хӑрпан пайрамӗ ҫитнӗ май, чӑваш чӗлхинче упраннӑ арап сӑмахӗсене тӗпӗр хут аса илессӗм килчӗ. Нумайӑшӗ тӗнпе йӑла пулӑмӗсене, хӑшӗ пӗри хаклава, палла ят параҫҫӗ.
Хӑрпан – قربان
Телей – طالع
Хавас – هوس
Лайӑх – لايق
Айӑп – عيب
Ӑслай – اصول
Эрех – عرقى
Мухмӑр – مخمور
Этем – آدم
Хапӑл – قبول
Хатӗр – حاضر
Хӑват – قوّة
Пайта – فائدة
Шар – شرّ
Словарьсенче ку сӑмахсене ҫырса кӑтартнӑ-ха.
Ҫырса кӑтартманнисемпе пайлаш терӗм. Кусем арап чӗлхинче куҫса килни куҫкӗрет.
Чи усал сӑмахӑмӑр та арапранах. Ваттисем “Хӗрарӑм усалтан та усал” тени пур. Чӗлхере те ҫак киревсӗр ӑс-хакӑл сӑнланнӑ.
Ка#ҫа – فاحشة (факҫа –> *пакҫа )
Тата Паллах “конечно” сӑмах Арапранах. Чӑвашла “паллӑ + ах” пек туйӑнать пулин те, арапсем, аякри тӗрӗк (турккӑла vallahi) усӑ курнӑ междометиех.
والله валлахи икӗ сӑмахран тӑрать: “ва” – чӑваш чӗлхинче вӑл пӗрлелӗх падежӗн -па/-пе аффиксӗ пулса тӑнӑ, тата “аллах” – турӑ.
-4.7 °C